Được thiết kế sau trận động đất hủy diệt tháng 1 năm 2010, những căn nhà gỗ nhỏ của Haiti (Les Cabanons d’Haiti) là một đề xuất nhằm xây dựng nhanh chóng, rẻ tiền và đơn giản những khu định cư vững chắc và ổn định cho người dân vùng bị nạn. Sử dụng công nghệ vật liệu tiên tiến là loại bọt biển nhẹ đủ để 2 người có thể dễ dàng mang vác và lắp ghép nhưng cũng đủ cứng để chịu được những trận siêu bão và những cơn địa chấn, những căn nhà gỗ nhỏ này được thiết kế theo module để dễ dàng tạo lắp ghép thành những công trình lớn hơn. Với mức độ tàn phá ở Haiti, nơi mà hàng trăm nghìn ngôi nhà bị đánh sập, thông qua những chuyến khảo sát thực địa và những cuộc phỏng vấn xác minh để tìm hiểu điều kiện địa phương cụ thể, mô hình này tính đến sự đa dạng về quy mô và cách sắp trong những cộng đồng tạm trú sau thiên tai thay vì “một kiểu mọi lúc mọi nơi” điển hình.
Đơn vị thiết kế: Duany Plater-Zyberk & Company
Giải thưởng: Bằng danh dự, Giải thưởng Hiến chương của Phong trào Đô thị Mới 2011 (Congress of New Urbanism’s Charter Award)
Cách bố trí A – Cấu trúc ô bàn cờ: Cấu trúc ô bàn cờ thể hiện những nơi ở phù hợp với loại địa hình bằng phẳng hoặc dốc thoải. Một phần của đơn vị nhà ở làm bằng chất dẻo tổng hợp, phần còn lại bằng vật liệu tự có của người dân. Một cộng đồng trong bán kính đi bộ một phút có theo mô hình này có thể cung cấp 576 giường với mật độ 19 đơn vị nhà ở/hecta.
Cách bố trí B – Phát triển xung quanh một quảng trường trung tâm: Mô hình này phù hợp với những địa hình đô thị bằng phẳng. Nhà ở bao gồm có 2 kiểu: một căn nhà gỗ nhỏ và module phụ có thêm 2 buồng ngủ. Chúng có thể sử dụng cho một hộ gia đình. Một cộng đồng trong bán kính đi bộ một phút có theo mô hình này có thể cung cấp 552 giường với mật độ 18 đơn vị nhà/hecta.
Cách bố trí C – Phát triển dạng hữu cơ: Mô hình hữu cơ này cung cấp khu ở mật độ trung bình, phù hợp với cả địa hình bằng phẳng và đồi núi ở vùng ngoại ô. Đơn vị nhà ở gồm phần nhà gỗ chính và một module 2 phòng ngủ. Một cộng đồng trong bán kính đi bộ một phút có theo mô hình này có thể cung cấp 432 giường với mật độ 14 đơn vị nhà ở/hecta.
Ứng phó với bão và động đất
Haiti là quốc gia thuộc vùng biển Caribe đối diện với cả nguy cơ động đất và bão lũ. Những căn nhà rẻ tiền làm bằng gỗ và những tấm kim loại, như thấy ở hầu hết những khu ổ chuột, dễ bị tổn thương với gió bão. Tuy nhiên, như đã thấy ở Haiti, việc xây dựng những công trình bằng gạch khối đắt tiền hơn tuy chịu được gió báo nhưng lại dễ tổn thương nhất với động đất. Kỹ thuật cho các căn nhà gỗ sử dụng chất dẻo tổng hợp (fiber-composite) rất bền vững và là sáng kiến mới trong kiến trúc và lĩnh vực xây dựng nhà tạm trú cho vùng thiên tai. Tường, sàn, mái, cửa và những tấm cửa chớp mỏng và nhẹ nhưng khi được lắp ráp sẽ cách điện, cách lửa và bao gồm những đặc tính chống lại địa chấn và bão.
Dễ vận chuyển, xây dựng và bảo dưỡng
Mỗi căn nhà gỗ nhỏ được cắt từ những tấm vật liệu làm sẵn theo tiêu chuẩn tiêu chuẩn, có thể vận chuyển dễ dàng và lắp ráp tại chỗ mà không tạo ra những miếng vụn vô ích. Việc lắp ghép chúng chỉ yêu cầu những kỹ năng tối thiểu. Các tấm được gắn lại với nhau bằng chất kết dính đặc biệt sử dụng liên kết hóa học để biến chúng thành một cấu trúc vững chắc. Trong khi tổ chức mặt bằng và các khối lắp ráp có thể thay đổi đa dạng tùy theo từng yêu cầu cụ thể, tất cả các công trình sau khi xây dựng sẽ đảm bảo một nơi ở an toàn cho các gia đình. Các nền móng có thể được khoan thủ công bởi máy khoan và chân tường có thể được đúc từ những khối bê tông tận dụng lại. Địa điểm xây dựng không yêu cầu cơ sở hạ tầng còn nguyên vẹn. Thiếu hệ thống bể phốt và cống thoát nước thải thì chất thải có thể được chứa trong những túi ủ phân hủy. Một module thử nghiệm đã được xây dựng tại khu dân cư có cái tên thân thương là Haiti Nhỏ ở thành phố Miami vào tháng 3 năm 2010.
Lắp ráp để đáp ứng với điều kiện xã hội, địa lý, đô thị
Theo cuốn sách của Ian Davis, Định cư sau Thiên tai, ghi nhận rằng trong lĩnh vực nhà ở cho người nghèo, tính phù hợp về văn hóa là vô cùng quan trọng. Điều trở nên rõ ràng trong tiến trình thiết kế rằng những dự án cần thiết cho người Haiti sẽ thất bại trong quá trình dài hạn nếu dựa trên một nhận thức sai lầm về nhà ở, và sự đầu tư sẽ bị lãng phí. Điều này đã dẫn đến việc sáng tạo 6 phương án thiết kế phản ánh 6 kịch bản xã hội dựa trên những hiểu biết về sự chênh lệch giàu nghèo, các tập tục văn hóa như truyền thống nấu ăn ngoài trời hay trong nhà, và thậm chí các ảnh hưởng tín ngưỡng về thiết kế như việc bố trí cửa sổ. Khối tích công trình được đo bằng đơn vị “beds”, một hệ thống đo đạc ở Haiti phản ánh mức độ tàn phá mà người dân phải chịu đựng. Mỗi lắp ráp thể hiện một phần của bối cảnh đô thị chung và sự đóng góp của nó với quy hoạch cho cả cộng đồng. Các đơn vị nhà ở được thiết kế theo các đặc điểm địa hình khác nhau vì có thể là các khu định cư mới này sẽ được khuyến khích xây dựng bên ngoài các đô thị bị phá hủy.
Trong nỗ lực linh hoạt về tài chính, chức năng, dễ dàng thực hiện, và bền vững với người sử dụng, các căn nhà gỗ nổi bật với những đặc điểm kỹ thuật sau:
- Các đơn vị có kích thước nhỏ gọn (khoảng 15 m2 mỗi module);
- Mỗi căn nhà gỗ có thể được xây dựng trong 12 tiếng, không cần lao động có kỹ năng – nhanh hơn gần 70% so với xây dựng truyền thống;
- Nguyên liệu lõi xốp với bề mặt có chất lượng cao, bền vững, không bắt cháy, không thấm nước và không bị mối mọt;
- Xây dựng giảm tối thiếu việc phát sinh chất thải tại chỗ, ô nhiễm không khí hoặc tiêu thụ tài nguyên tự nhiên;
- Với các tính chất cách nhiệt của vật liệu và thông gió ngang từ các lỗ thông, thiết kế giảm tối thiểu năng lượng cần thiết để làm ấm hoặc làm mát cấu trúc và cung cấp khả năng cách âm hữu hiệu;
- Các bề mặt có thể được che phủ bởi phần hoàn thiện theo như mong muốn (sơn, ốp đá, trát vữa, giấy dán tường, v.v.), nhưng không cần thiết phải làm như vậy.
Nguyễn Thị Thịnh – Nguyễn Đỗ Dũng (dịch từ www.cnu.org/awards)
(Bài viết này được đăng trong số Tạp chí Quy hoạch Đô thị số 7+8 phát hành tháng 01/2012)
